Toplumsal düzen kuralları (1. Bölüm)
Av. Uzm. Arb. Ayşen Güzel
1. GENEL GİRİŞ
İnsanlar arasında her toplumda ve hayatın her döneminde çeşitli problemlerle karşılaşılmakta ve farklı türde uyuşmazlıklar yaşanmaktadır. Asırlar öncesinden bu yana toplu halde yaşanan dünyada elbette birlikte yaşamanın belirli kurallara bağlanması ve yaşanan sorunların çözüme kavuşturulması gereklidir. Aksi halde toplumda kuralsız ve karmaşık bir yaşamla karşılaşılacak ve sorunlar çözümsüz kalacaktır. Bu sebeple bazı kurallar benimsenmiş, bazıları resmi olarak kabul edilmiş, bazıları da zaman içerisinde uygulanagelmiştir.
2. TOPLUMSAL DÜZENDEKİ KURALLAR BÜTÜNÜ
2.1. Toplumsal Düzen Kurallarının Türleri
Toplumsal düzen kuralları örf-adet kuralları, din kuralları, görgü kuralları, ahlak kuralları ve hukuk kuralları olmak üzere beşli ayrıma sahiptir. Ancak bunlara protokol kurallarının da eklenmesi gereklidir.
2.2. Örf-Adet Kuralları
Örf-adet kuralları, belirli bir bölgede ve/veya toplumda zaman içerisinde uygulanagelen kurallardır. Başka bir anlatımla bir konunun ya da sorunun hep aynı şekilde sonuca bağlanması veya bir davranış modelinin benimsenmesi ve buna uyulması gerektiği yönünde düşüncenin ve inanışın olması örf-adet kurallarını oluşturmaktadır. Ancak örf-adet kurallarının bağlayıcı olup olmaması değişkenlik göstermektedir. Zira bir davranışın kural olmasıyla hukuken bağlayıcı olması aynı anlama gelmemektedir. Bir kuralın bağlayıcı olması için kanunda örf-adet kurallarının uygulanacağı yönünde hüküm olması gereklidir. Örneğin 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nda ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda bu yönde hükümler vardır. Ancak 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda örf-adet hukukuna atıf yoktur ve bu halde bu kuralların uygulanması olanaksızdır.
2.3. Din Kuralları
Din kuralları, kutsal bir gücün belirlediği kurallar olduğuna inanılan ve bu güçle insanlar arasındaki ve insanların birbirleriyle aralarındaki ilişkileri düzenleyen, emir ve yasaklar içeren kurallar bütünüdür. Örneğin İslam Dinin yönünden namaz kılmak ve oruç tutmak Allah’ın emrettiği ve Allah ile kul arasındaki emir ve yasakları düzenleyen kurallardandır. Kul hakkı yenmemesi ve insanlar arasında hükmedilirken adaletle hükmedilmesi yönündeki ayet ise insanlar arasındaki ilişkileri düzenleyen diğer din kurallarındandır.
Mevzuatta hukuken bağlayıcı olduğu kabul edilmediği müddetçe din kurallarının yaptırım gücü bulunmamaktadır. Başka bir anlatımla din kurallarının herkes için bağlayıcı olması için mevzuatta da hüküm bulunması ve bu surette hukuk kuralı haline dönüşmesi gerekmektedir.
2.4. Ahlak Kuralları
Toplumsal düzen kurallarından bir diğeri ahlak kurallarıdır. Bu kurallar vicdan, iyilik, doğruluk gibi manevi değerler üzerinde etkili ve bir toplumda kabul edilmiş değer yargıları olarak bilinen kurallardır. Ahlak kuralları sınırlı sayıda değildir. Örneğin aileye yardım etmek veya insanlara iyilikte bulunmak gibi davranış biçimlerine, ahlaki değer yargıları uyarınca uyulması gerektiği kabul edilmektedir. Ancak din kurallarında olduğu gibi ahlak kurallarının da hukuken bağlayıcı olması için mevzuatta düzenlenmesi gereklidir. Tıpkı nafaka yükümlülüğünde olduğu gibi.
2.5. Görgü (Adâb-ı Muaşeret) Kuralları
2.5.1. Kural
Görgü kurallarının, daha çok nezaketi gerektiren kuralları oluşturduğu, nazik ve kibar olunmasını, toplumda hoş olmayan edep adap kurallarına uyulmasını konu aldığı görülmektedir. Bu kurallara adâb-ı muaşeret kuralları da denmektedir. Bu kuralların bağlayıcı olması için açıkça mevzuatta yer alması gereklidir. Bu noktada karşımıza protokol kuralları çıkmaktadır.
2.5.2. Protokol Kuralları
Protokol kuralları resmi törenlerde, resmi ilişkilerde, askeriyede ve askeri personeller arasındaki ilişkilerde karşımıza çıkmaktadır. Örneğin bir milli bayramdaki tören alanında oturma düzeni ve sırası öncesinden bellidir. Askeriyede ast-üst ilişkisinde geçerli kurallar vardır. Bu kurallar bazı yaptırıma bağlıdır ve uyulmaması halinde disiplin cezasına yol açmaktadır.
2.6. Hukuk Kuralları
Toplumsal düzen kurallarının sonuncusu hukuk kurallarıdır. Hukuk kuralları, devletin diğer devletlerle ve kişilerle, kişilerin kişilerle olan ilişkilerini düzenleyen ve maddi yaptırımı içeren kurallar bütünüdür. Hukuk kuralları da tıpkı diğer kurallar gibi toplumsal yaşamda uygulanan ve uyulması gereken kurallardır.
