Kerim Toslak

Abdurreşit İbrahim Efendi (II)

Kerim Toslak

Geçen haftaki yazımda Mehmet Akif'in "Süleymaniye Kürsüsünde" şiirinden Abdurreşit İbrahim Efendi 'den bahisle bu hafta hayatıyla ilgili kısa bir özet sunarak bir öneride bulunacağımızı belirtmiştim.

Bunca zulüm ve baskıya rağmen dünyada birçok Müslüman ülkeden daha fazla Müslümanın yaşadığı ülkelerden birisi de Rusya'dır. Rusya coğrafyasında Kırım'dan Orta Asya'ya kadar Türk soylu bir çok Müslüman topluluk yaşamaktadır. Bunların içerisinden birçok alim düşünür gazeteci fikir adamı yetişmiştir. Bunlardan birisi de Abdurreşit ibrahim Efendidir.1857 yılında Sibirya'da İrtiş Nehri'nin kenarında Tara şehrinde dünyaya gelmiştir. Ailesi'nin buraya Sibir Hanlığı tarafından halka islamiyeti öğretmek üzere davet edildiğini aslen kendisinin Buhara'dan  gelen Özbek kökenli bir aileden olduğunu ifade etmiştir. Türk soylu Sibir Hanlığı'nın Çarlık Rusyası tarafından işgal edilmesi üzerine Rus toprakları içerisinde kalmıştır.* Eğitimini buralarda bulunan medreselerde yaptıktan sonra İslam dünyasını tanımak daha iyi bir eğitim almak üzere İstanbul'a  (1880) gelmiştir.  Burada iki ay kaldıktan sonra Mısır'a oradan da Hac yapmak üzere Mekke ve Medine'ye gitmiştir. Hac görevini ifa ettikten sonra 1884 yılına kadar Medine'de kalıp tahsiline buradaki çeşitli hocalardan dersler alarak devam etmiştir. Sonrasında tekrar İstanbul üzerinden memleketi Tara'ya 1885 yılında geri dönmüştür. Memleketinde medreselerde hocalık yapmaya başlamış ve aynı yıl evlenmiştir. Bir yıl sonra memleketinden bir grup öğrenci ile birlikte Hac yapmak ve bu öğrencileri Medine'de okutmak üzere hacca gelmişlerdir. Öğrencileri Medine'ye yerleştirdikten sonra tekrar memleketi Tara'ya geri döndü. 1892'de Orenburg şerî mahkemesine aza seçilmiş, müftü ile anlaşamayarak istifa edip İstanbul'a gelmiştir. 1895 de Çolpan (Çoban Yıldızı) isimli kitabı yazarak Rusya'daki Müslümanlara Çarlık Rusya'sının yaptığı baskı ve zulümleri dünyaya duyurmuştur. 1896 da İsviçre'ye giderek Rus sosyalistleriyle tanışarak Çarlık yönetiminin Müslümanlara yönelik baskı ve zulümleri konusunda yardım istemiştir. 1897 de başlayarak Mısır, Hicaz, Filistin, İtalya, Avusturya, Fransa, Bulgaristan, Sırbistan, Batı Rusya üzerinden Çin Türkistanı’na, oradan da Sibirya üzerinden Tara’ya döndüğü uzun bir seyahate çıkmıştır. (1900).  Aynı yıl Japonya'ya gidip kısa bir süre Japonya'da kaldıktan sonra memleketi Tara'ya geri döndü ve daha sonra Sen Petersburg'a geçerek orada Mirat isimli dergiyi çıkardı. Rusya'daki Müslümanların Osmanlı topraklarına göç etmeleri için çağrılar yaptı 70 bin Rus Müslümanın Anadolu topraklarına göç etmelerini sağladı. Oradan İstanbul'a gelen Abdurreşit İbrahim Efendi, Rus elçisinin baskılarıyla İstanbul'da gözaltına alınıp Odessa'ya gönderdiyse de oradaki Müslümanların baskıların sonucunda serbest bırakıldı. 1902 yılında tekrar Japonya'ya gitti orada Japon yetkililerle yakınlık kurdu. Sultan Abdülhamit Han'a Japonların İslam'a yatkın insanlar olduğunu içeren bilgiler sundu. 1904 yılında tekrar Sen Petersburg şehrine yerleşti ve burada bir matbaa kurdu. Çıkardığı Ülfet ve Tilmiz isimli gazeteler ile Rusya'da Rus müslümanlarının birlik olmalarına yönelik yazılar yayınladı bir çok siyasi faaliyette bulunarak Rus Müslümanların  özgürlük mücadelelerini destekledi. Bu çabalarından rahatsız olan Rusların matbaasını kapatıp bir çok aydın Müslüman'ı hapse atması üzerine Tara'ya gelerek ailesini alıp Kazan'a yerleştirdi (1907). Rusya'dan ayrılarak 1908 Eylül'de başlayarak Sibirya, Moğolistan, Mançurya, Japonya, Kore, Çin, Hindistan, Hicaz ve Ortadoğu üzerinden İstanbul’da son bulan ikinci büyük seyahatini tamamladı (1910). Seyahatleriyle ilgili İstanbul'da Çeşitli camilerde halka bilgiler verdi ve kendisinin çıkardığı "Tearüf-i Müslümün"  adlı dergide yazılar yayınladı. 1911 yılında Trablusgarp Savaşı'na katıldı.1912 yılında Osmanlı vatandaşı oldu. Aynı yıl Edirne'nin işgali üzerine tüm Müslümanları cihada çağıran yazılar yayınlayarak Edirne'nin kurtuluşu için mücadeleye destek verdi. 1914 de Kafkas Cephesinde Enver Paşa'ya yanında Ruslara karşı savaştı. Daha sonra kendisine verilen görev doğrultusunda Almanya'daki esir bulunan Müslüman Türk asıllı  Rus askerlerinin Müslümanlar safına katılmalarını ikna için Almanya'ya gönderildi.

1918’de İstanbul’dan başlayan 3. büyük bir yolculuğa çıktı.  Almanya, Litvanya, Doğu Türkistan dahil tüm Rusya'yı içine alan bu seyahatte Bolşevik idaresinin kanlı yönetimi karşısında Rusya’dan ayrılmak zorunda kaldı.

Bu seyahatinden sonra her şeyden elini eteğini çekip Kurtuluş Savaşı'nın akabinde Konya ili Cihanbeyli ilçesi Böğrüdelik köyüne yerleşerek 1933 yılına kadar burada çiftçilikle uğraşıp Münzevi bir hayat yaşamıştır. 1933 yılında buradan ayrılarak bir daha dönmemek üzere Japonya'ya hicret edip ömrünün kalan kısmını burada tamamlamıştır. Japonya'da örnek yaşayışıyla davranışıyla ve Japon imparatorluk yetkilileri ile kurduğu yakın ilişkileri ile İslamiyet'in Japonya'da yayılmasına vesile olmuş,1939 yılında Japonya'da resmi din olarak tanınmasını sağlamıştır. Önceki seyahatlerinde belirlenen yere bir cami yaptırarak bu caminin imamlığı vazifesini üstlenmiş,1944 yılında vefat etmiştir. *

Bu büyük zatın 87 seneye sığdırdığı bunca seyahatini ve bu seyahatlerindeki islami gayret çaba ve mücadelelerini bir yazıya sığdırmak mümkün değil. Okuyucularımızın fikir sahibi olması için hayat hikayesini özetlemeye çalıştığım Abdurreşit İbrahim Efendi örnek hayat hikayesiyle, İslami mücadelesiyle, vatan severliğiyle, İslam tebliğcisi olması yönüyle hayırla yad edilmeyi hak ediyor.

İşte bu noktada bu yazının kaleme alınmasının temel amacı da böyle bir insana vefa gösterilmesi gerektiğini düşündüğüm için bir öneride bulunmayı vicdani bir sorumluluk olarak düşündüm. İlimizin Cihanbeyli ilçesi Böğrüdelik Köyünde belli bir müddet yaşayan ve hemişehrimiz sayılan Abdurreşit İbrahim Efendi'nin unutulup gitmesini önlemek, anasını yaşatmak ve gelecek nesillere aktarmak bizlere düşmektedir. Başta Valiliğimiz ve İl Milli Eğitim Müdürlüğümüz yetkililerine seslenerek Abdurreşit İbrahim Efendi'nin isminin ilimizde bir imam hatip lisemizde yaşatılmasını istirham ediyorum. Zira O bunu yaptıklarıyla çoktan hak ediyor.

Selcuklu/ Konya

____

* Köklerin İzinde Abdurreşit İbrahim TRT belgeseli

**TDV islam Ansiklopedisi Abdurreşit İbrahim Efendi maddesi

***Vikpedi Abdurreşit İbrahim Efendi maddesi

Yazarın Diğer Yazıları